80’lerde Amerika Birleşik Devletlerinde konuşulmaya başlanan,
“Adaptasyona gerek duyulmaksızın tüm yaş ve yetenekteki insanlar tarafından
kullanılabilen ürün ve yaşanabilen çevrelerin tasarımı” olarak tanımlanan
Evrensel Tasarım kavramını son yıllarda bizler de konuşur, anlatır olduk…
Evrensel Tasarımın önünde uygulanması sırasında bazı
engeller vardır. Bunların içinde en önemlisi, hatalı tanımlanmış veya
uygulanmış standartların yarattığı kafa karışıklığıdır. Bu tür hatalı, eksik uygulamalar
tekrarlandıkça da doğru olarak kabul edilme eğilimindedirler.
4-5 yıldır sosyal medyada bir fotoğraf görmekteyiz.
Çoğunluğun övgüyle bahsettiği ve “engelliler” için nasıl da “duyarlı” bir
tasarım olduğundan bahisle sözü edilen tasarım, tekrarlana tekrarlana, görüle
görüle ideal ve doğru hale geldi ve nihayet taklit edilir oldu. Sadece ülkemizde
değil, yurt dışında da.. Üstelik sadece halk değil, bu konu ile ilgilenen
akademisyenler bile bu fotoğrafı doğru örnek olarak anlattılar sınıflarında öğrencilerine,
panellerde kendilerini dinleyenlere. .. ve başladı diğer örnekleri, taklitleri
yapılmaya. Tekrarlar ve bilinçsizce yapılan beğeniler, tasarımın “evrensel
tasarım” örneği olduğu, doğru olduğu algısını yarattı.
Öncelikle bazı örneklerinin çok başarılı bir tasarım
olduğunu söylemeliyim, ancak sadece görsel olarak.. Genç, rahat yürüyebilen,
gören, çabuk algılayan, dalgın olmayan kişilerin kullanımı için iyi tasarımlardır.
Ancak başarılı bir tasarım kullanıcıya sorunsuz ulaşmalıdır.. Kullanıcı olarak “herkes”
i düşündüğümüz zaman, bu örneklerde kullanıcı çeşitliliği çok olduğu için de tasarımın
başarısı tartışılır hale gelmektedir.
Nedenlerine gelince;
Bu merdivenlerde basamak ile rıht ve rampa çizgileri
karışır.. çok iyi aydınlatılmaları veya yeterli olmasa da her bir kot farkının
olduğu yere farklı renkte bant/burunluk/bordür/vb koymak gerekir. Fark
edilemeyen basamaklar veya zemindeki en ufak kot farkı ayak takılmasına ve
düşmeye neden olabilir. Yaşlılar, çocuklar, az görenler veya görme engelliler
için tehlikelidir.
Belki bu merdivenleri bebek arabalı kişiler kullanabilir. Veya
yanında yardımcısı ile bir tekerlekli sandalyeli. Ancak merdivenleri hızla
çıkan veya inen bir kişi ile diğer engelli kişileri karşılaştırmak tehlikeli
sonuçlar doğurabilir. Birbirlerine çarpmalar çoğalacak, rampayı kullanan
kişilerin önüne merdivenleri inenler çıkabilecektir, bu da kaza olasılığını
arttıracaktır. Ayrı ayrı düşünülmeleri durumunda bir form diğerini
engellemeyecektir. Kullanıcılara seçenek sunacak ve özellikle bir panik halinde
(yangın veya diğer acil durum halleri) insanların yürüme/koşma güzergâhları
daha emniyetli olacaktır.
Merdiveni kullanan kişilerin bastığı ara sahanlıkların da eğimli
yüzey olduğu unutulmamalıdır. Bu durum da yine yaşlılar, koltuk değneği
kullananlar veya görme engelliler için tehlikeli bir durumdur.
Çoğunda merdiven korkuluğunun olmaması da ayrı bir sorundur.
Sadece tek bir duvar kenarında korkuluk yapmak iniş ve çıkış yapan kişiler için
kullanışlı değildir. Bazı kişiler tutunarak inmek veya çıkmak zorundadırlar.
Rampaların eğimi, tekerlekli sandalyedeki bir kişinin
yardımsız ilerleyebilmesi için uygun değildir. Tekerlekli sandalyedeki bir kişi
yardımsız olarak %5 eğimde hareket edebilir veya yardım ile ancak %8 eğimi
kullanabilir. Bu gördüğümüz örnekler ortalama %15 eğimdedirler ki uzunlukları
ile birlikte kullanılmaları olanaksız ve çıkışları yorucu, inişleri
tehlikelidir. Burada saymaya çalıştığım nedenler sadece basitçe ve metin ile anlatılabilecek en aşikar görünenlerdir. Çok daha detaya inildiğinde negatif yanları oldukça fazladır.
Evet, Evrensel Tasarım herkes içindir, kişiyi
damgalamamalıdır ve erişilebilirlikten farklıdır. Evrensel tasarımı,
erişilebilirlik için sunulan çözümlerden ayırt etmek gerekmektedir. Eklenen bir
rampa veya yardımcı donanımlar evrensel tasarım ilkesi ile açıklanamazlar.
Aksine bu tür çözümler kimi kullanıcıları diğerlerinden ayırmakta ve onların
kendilerini o çevreden ayrı hissetmelerine neden olmaktadır. Ancak yaptığımız
tasarımlar kişileri tehlikeye atmamalıdır. Bu tür rampa-merdiven karışımı
çözümler herkes için tehlikeli ve engelli kişiler için uygun çözümler değildir.
Duyarlı olmak adına alkışlamak hatalı işler yapılmasının yolunu açmaktadır.
Özellikle bu tasarımlar Evrensel Tasarım olarak
alkışlanmamalıdır. Aksine çok fazla sayıda basamaklı bir merdiven gibi sadece
belirli kullanıcılar için erişilebilirdir. Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi
olmayalım, hele de o fikirleri belirli görevlerle birilerine aktarıyorsak. Zaten
her konuda kulaktan dolma bilgimiz var, üstelik de az bilgimizle nasıl da çok
biliyor gibi anlatırız, hepimizin malumu.. Futboldan depreme, ekonomiden tıbba
kadar her konuda bir şeyleri cesurca konuşuruz. Bırakalım, herkes uzmanlığını
konuşsun, biz de merakla dinleyip bilgilenelim.
Dr. Özlem Belir (mimar)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder